دغدغه‌ها و یادداشت‌ها

اللهم عجل لولیک الفرج

دغدغه‌ها و یادداشت‌ها

اللهم عجل لولیک الفرج

۳۵ مطلب در خرداد ۱۳۹۵ ثبت شده است


  • نصیحت و خیرخواهی: انسان سرشار از محبت خدا ، از این که دیگران دارای نعمتی الهی هستند،

خوشحال است و دوست ندارد امور ناخوشایند نصیب آنها شود. به همین جهت و به خاطر محبت به خدا ، خیرخواه ، آنهاست و در اموری که می داند راه صحیح کدام است ، مردم را نصیحت و ارشاد می کند و خیرخواه آنهاست.

  • خوش بینی به مومنان: انسانی که سرشار از محبت به خداست ، نسبت به بندگان خدا خوش خوش

بین است و رفتار آنها را به نیکی تعبیر می کند. از تهمت و بدبینی و غیبت نسبت به آنها پرهیز می کند . البته خوش بینی در جامعه مومنان همیشه پسندیده است ولی در جایی که ظلم صورت می گیرد ، ناپسند است.


حسین حاجی پور


  1. آگاهی بخشی وبصیرت افزایی

از آنجا که همه انسان ها، دارای کرامت و عزت هستند، واز آنجا که شخص پیام رسان در انتقال پیام، تمایل دارد طرف مقابل، مطلب را بپذیرد، باید نسبت به مسئله روشنگری و آگاهی بخشی داشته باشد تا مخاطب با فکری باز ، با پذیرش یا عدم پذیرش روبرو شود.

داستان امام رضا علیه السلام و عمران صابی دانشمند و فیلسوف:

مأمون برای آن که امام رضا علیه السلام را در تنگنا قرار دهد، اندیشمندان بزرگ ادیان و مذاهب گوناگون کلامی را جمع کرد تا با امام مناظره کنند. یکی از مناظره کننده ها عمران صابی است. وی متکلم بزرگی بود که در عین قاطعیت در افکار و اعتقاداتش، جستجوگر حقیقت بود. مناظره امام با او شروع شد و تا نماز ظهر طول کشید. امام فرمود که بهتر است ادامه گفت و گو پس از نماز باشد. عمران که دلش نسبت به حقیقت کاملا نرم شده بود، به حضرت عرض کرد اگر همین وضعیت ادامه یابد، وی مسلمان خواهد شد. اما امام علیه السلام مناظره را به بعد نماز موکول کرد. پس از نماز مناظره ادامه یافت و عمران صابی با فکری باز و دلی آکنده از محبت به خدا به وحدانیت خدای متعال و نبوت فرستاده اش محمد مصطفی ایمان آورد و توسط امام رئوف مهربان مسلمان شد.

  1.  اختیار، آزاد اندیشی، حریت، و حق انتخاب مخاطب

در گفتگوها و تبلیغات و اقناع های انسانی، باید آزادی اندیشه انسانی حفظ گردد و اجبار و الزامی در فکر مخاطب نسبت به پیام ایجاد نگردد و گرنه چنین تبلیغات جبر سازی، باطل و ضد اخلاقی است.

در آموزه های اسلامی، به انسان به عنوان اشرف مخلوقات نگریسته می شود، انسان، دارای عزت و کرامت است و پذیرش فکری و اعتقادی او نسبت به مطالب مختلف در فضایی آکنده از اختیار و انتخاب و عدم اکراه(= عدم زور) صورت می گیرد. وقتی او چنین خلق شده که با فکری آزاد به چیزی گرایش پیدا می کند، بنابراین کسانی هم که به عنوان دعوت گر می خواهند با هم نوعان خویش ارتباط برقرار کنند و به انتقال مطلب و فکر پبردازند، ناگزیر باید چنین معیاری را رعایت کنند.

قرآن کریم در این باره می فرماید: قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِن کُنتُ عَلَى بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّیَ وَآتَانِی رَحْمَةً مِّنْ عِندِهِ فَعُمِّیَتْ عَلَیْکُمْ أَنُلْزِمُکُمُوهَا وَأَنتُمْ لَهَا کَارِهُونَ ؛ حضرت نوح علیه السلام گفت اى قوم من، به من بگویید اگر از طرف پروردگارم حجتى روشن داشته باشم و مرا از نزد خود رحمتى بخشیده باشد که بر شما پوشیده است آیا ما [باید] شما را در حالى که بدان اکراه دارید به آن وادار کنیم.(هود، 28) شاهد مثال در عبارت أَنُلْزِمُکُمُوهَا وَأَنتُمْ لَهَا کَارِهُونَ می باشد که به صورت استفهامی نکوهش می کند که دیگران را مجبور به پذیرش ایمان نماییم. اجبار کردن نسبت به ایمان مورد تأیید قران نیست. هر جذبی باید در چرخه اختیار و حریت مخاطب باشد.

۳. استفاده از ابزارها و شیوه های اخلاقی و مشروع

اگر هدف گفتگوها وتبلیغات و قانع نمودن ها، انسانی الهی و عالی و اخلاقی باشد، درعین حال ابزارهای انتفال نیز باید اخلاقی باشند. به تعبیری در گفتگوها و تبلیغات و اقناع های دینی و اخلاقی، دو چیز حتما باید اخلاقی و مشروع و صحیح باشند؛ هدف و ابزار.

الف: اهداف یک گفتگو و تبلیغ اخلاقی بر این محورهاست: حق و حقیقت و مصلحت یا به تعبیری رضایت خداوند، رسیدن و رساندن به وضع مطلوب. اما اهداف تبلیغات ضد اخلاقی و نامشروع بر این محورهاست: منفعت طلبی و رسیدن به منافع شخصی و گروهی خاص، تسلط و سیطره بر افکار ، فریب، حفظ وضعیت موجود. اکنون تبلیغات مدرن جهانی بر این اهداف بنا شده که به دنبال کسب قدرت بیشتر عده ای خاص و منافع گروهی خاص این همه تبلیغات طراحی می شود. و هدف دیگر آن است که سلطه و سیطره بر ملت ها پیدا کنند. و هدف فریب افکار عمومی دنیاست. هم چنین در دهکده جهانی که برای دنیا طراحی کرده اند و مشغول چپاولگری و سلطه بر جهانیان شده اند، هدف دیگرشان آن است که وضعیت موجود خویش را حفظ کنند تا مبادا با بیداری ملت ها، چپاولگری و غارتگری آنها قطع گردد. در تبلیغات دینی و اخلاقی، هدف تبلیغاتی و اقناع مخاطبان بر محور مصلحت ایشان است؛ مصلحتی که از حق و حقیقت برخاسته است. اما هدف از تبلیغات غیر دینی که متضمن فریبکاری است ،نفع شخصی فرستنده و منبع پیام منظور است. حتی اگر هم سود و فایده و منفعتی برای مخاطب لحاظ شود، به خاطر سود عظیمی است که نصیب نظام تبلیغاتی غیر دینی و غیر اخلاقی مدرن خواهد شد.



ب:  برای رساندن مردم به حقیقت و هدایت که هدفی مقدس است، نمی توان از روش ها و شیوه های حرام و نامقدس استفاده کرد.  هدف، وسیله را توجیه نمی کند؛  مثلا برای ساختن یک مسجد و جمع آوری کمک به مسجد نمی توان دروغ گفت تا دل مردم نرم گردد! به تعبیر دیگر فریب کاری، ممنوع است حتی برای انتقال مطالب دینی و مثبت. به بیان روشن تر دربیان گفتگوها و در تبلیغات و انتقال مطالب به دیگران، هر گونه فریب کاری و مغالطه و سفسطه ممنوع و ضد اخلاقی است.


 حتی اگر افراد باطل با چنین شیوه هایی در جهت فریب افکار عمومی اقدام می کنند، انسان اخلاق مدار از چنین شیوه هایی پرهیز می کند. مثلا در طول تاریخ، دشمنان، پیامبران را ساحر ، دیوانه و مجنون می خواندند، ولی پیامبران و امامان چنین برخوردی با آنها نداشتند و بلکه با استفاده از شیوه ها و روش های درست به آگاهی بخشی اهتمام داشتند.


آموزه های اخلاقی دین اسلام در مقابله با تبلیغات و گفتگوهای ضد دینی دشمنان و جنگ های رسانه ای آنها به هیچ وجه روش های مشابه آنها را برای فریب مردم جایز نمی داند. امام علی علیه السلام در خطبه ۲۰۰ نهج البلاغه می فرماید: سوگند به خدا! معاویه از من سیاستمدارتر نیست، اما معاویه حیله گر و جنایتکار است. اگر فریب ناپسند نبود، من زیرک ترین افراد بودم. ولی هر نیرنگ و فریبی ، گناه است...


بحثی کوتاه پیرامون گفتگوها و مناظره های علمی:


 بر اساس اخلاق کاربردی اسلامی، در مناظره ها و گفتگوها، انگیزه ها و اهداف افراد مهم است.


الف: انگیزه های مثبت شامل حق خواهی و روشنگری است.


ب: انگیزه های منفی شامل شهرت طلبی، فضل فروشی و فخرفروشی، خود محوری و خود خواهی، و جدال باطل است.


برخی از آداب اخلاقی مناظره: تاکید بر نکات مشترک، فهم موضوع، صراحت، توجه به گفته گوینده، استدلال طلبی و حق محوری.


حسین حاجی پور


مقدمه: همه انسان ها درطول زندگی و در ارتباطات انسانی و در گفتگوهای خویش در صدد آن هستند تا افکار خویش را به طرف مقابل انتقال دهند و تمایل دارند طرف مقابل سخنان آنها را بپذیرد.

در واقع هدف بیشتر گفتگوها و تمام تبلیغات، پذیرش دیگران نسبت به فکر و ایده و اعتقاد و مطلب مورد نظر است. این پذیرش یعنی اقناع.

اقناع چیست؟ فرایند یا فراگرد تأثیرگذاری هوشمندانه بر افکار و تمایلات مخاطب جهت تغییر آگاهانه و آزادانه در وضعیت بینشی یا رفتاری مخاطب با استفاده از ابزار مشروع

چند نکته:

  1. این که گفتگو و تبلیغ و اقناع را در یک بحث ذکر کرده ایم، به خاطر این است که طبق یک معنای

کلی می توان گفتگو را با نگرشی جامع تر در نظر گرفت؛ زیرا زبان یکی از ابزار انتقال مطلب است، به خصوص در عصر ارتباطات امروزی که ابزارهای متعددی جهت انتقال افکار وجود دارد.

  1.  در هرفرایند ارتباطی، سه رکن ارتباط گیرنده، ارتباط گرفته شده ، و موضوع ارتباطی مطرح است

که در بحث تبلیغ به سه رکن مبلغ، مخاطب و پیام تبلیغی عنوان می شود و در بحث اقناع، سه محور اقناع گر، اقناع شونده و پیام اقناعی نام می گیرد.

3. در تبلیغات و گفتگوها، دو مدل تبلیغ و انتقال محتوا وجود دارد: یکی تبلیغ مثبت و اخلاقی و مشروع، دیگری تبلیغ منفی و ضد اخلاقی و فریبکارانه و نامشروع مثل پروپاگانداها و تبلیغات منفی سیاسی امروزی

4. اقناع در چه حوزه و حیطه انسانی صورت می گیرد؟  الف:در فکر و اندیشه

                                                                    ب: در عواطف و احساسات


حسین حاجی پور

در واقع هر شخص پژوهشگری دارای پیش فرض و پیش فهم و دانسته های پیشین است، اما برای آن که به حقیقت دست یابد، باید به دو گونه پیش فرض توجه شود.

الف- پیش فرض استفهامی: این پیش فرض ها زمینه ساز طرح پرسش از متن هستند، ولی پرسشی را بر متن تحمیل نمی کنند. در هر مسئله ای ، دانسته هایی وجود داشته که موجب طرح پرسش برای فهم جدید می شود. این پیش فرض ها اشکال ندارد.

ب- پیش فرض های تطبیقی: در این مدل، پژوهشگر از ابتدا به دنبال تطبیق و به دنبال تحمیل معنا بر متن است و می خواهد امیال شخصی خویش را دخالت دهد. این پژوهش، جهت دار و غیر اخلاقی خواهد بود.

طرح پرسش: چه کنیم تا در دام تطبیق در پژوهش گرفتار نشویم؟

چه کنیم تا خواسته های شخصی در پژوهش نباشد؟ به تعبیری دیگر چرا دو نفر با وجود پیش فرش یکسان به پژوهش های متفاوت از یکدیگر دست می یابند؟

خلاصه ای از پاسخ استاد معظم ، علامه جوادی آملی:(البته پاسخ ایشان بر اساس پژوهش در متن مقدس قرآن است)

۱.پژوهشگر ، پیش فهم هایی دارد.

۲. با این پیش فرض ها ، ورود به متن پیدا می کند.

۳. از متن و منبع  تحقیقی طرح پرسش می کند.

۴. سکوت پژوهشگر و رهاساختن افکار خویش: از آنجا که قرآن بلیغ و روشن و ناطق است، پژوهشگر پس از طرح پرسش در اینجا باید سکوت کند و افکار خویش را رها سازد و در برابر پرسشی که مطرح نموده، اکنون فقط گوش بدهد تا پاسخ دریافت نماید.

۵. دریافت پاسخ

۶. باز اگر پرسش جدیدی برایش رخ داد ، پرسش را مطرح می کند و بدون موضع گیری و دخالت دادن امیال شخصی به دریافت پاسخ می پردازد و بدین ترتیب، پژوهش او، پژهشی اخلاقی خواهد بود.

۷. اما اگر پژوهشگر پس از طرح پرسش، سکوت نکند و به جای گوش دادن، خودش پاسخ سوال خویش را بدهد، تمایلات نفسانی اش را دخالت داده و تحقیق او جهت دار و ضد اخلاقی است.(مثل زمانی که ما از دوستمان سوال می پرسیم و به جای آن که او پاسخ دهد، خودمان پاسخ دهیم. این کار ضد اخلاقی است.)


حسین حاجی پور


اهمیت اخلاق پژوهش:

 اهمیت اصلی نظام آموزشی درهرجامعه پژوهشگری است. یکی از معیارهای ارزیابی موفقیت نظام های آموزشی تعداد پژوهشگران می باشد. رشد علمی هر جامعه مرهون پژوهشهای جدید و نو است. پیشرفت های مادی و معنوی جوامع اسلامی وابسته به پژوهش به آن جامعه انجام گرفته است.

برای رسیدن به حقیقت در پژوهش و هر جستجویی، باید یک سری اخلاقیات رعایت شود.

بایستگی های اخلاقی در پژوهش:

  1. انگیزه الهی و خلوص نیت.

  2. دخالت ندادن خواسته های شخصی و تمایلات نفسانی

برای رسیدن به حقیقت باید امیال شخصی و حب و بغض ها را کنار گذاشت تا به حقیقت رسید. حقیقت برای جوینده حقیقت، تلخ نیست. حقیقت برای کسی تلخ است که در جستجوها و پژوهش هایش خواسته های نفسانی را دخالت داده و چون می بیند حقیقت، چیزی غیر از امیال شخصی اوست، برایش تلخ است.

حل یک تعارض ظاهری:

از طرفی گفته می شود دخالت دادن خواسته های شخصی در تحقیق ممنوع است یعنی اگر کسب با دیدگاه از پیش تعیین شده به دنبال تحقیق برود، تحقیق او جهت دار خواهد بود و این کار اخلاقی  نیست. از طرفی دیگر گفته می شود تحقیق و پژوهش بدون افکار گذشته و پیش فهم اصلا امکان پذیر نیست. هیچ پژوهشی در خلا رخ نمی دهد. اموری باعث شده تا ذهن محقق در گیر شود و به دنبال تحقیق برود. همان امور پیش فرض ها و پیش فهم ها هستند. این تعارض و ناسازگاری ظاهری چگونه حل می شود؟

به عبارتی دیگر: از طرفی گفته می شود پیش فرض، ممنوع است، غیر اخلاقی است. از طرفی دیگر گفته می شود پیش فرض ها، انسان را به تحقیق واداشته است.

پاسخ: مسلم است که اندیشه های پیشین، پژوهشگر را به سمت تحقیق رهنمون ساخته است.. انسان دارای پیش فهم و انسان دارای دانسته های پیشین.، دغدغه دارد.

در واقع هر شخص پژوهشگری دارای پیش فرض و پیش فهم و دانسته های پیشین است، اما برای آن که به حقیقت دست یابد، باید به دو گونه پیش فرض توجه شود.

الف- پیش فرض استفهامی: این پیش فرض ها زمینه ساز طرح پرسش از متن هستند، ولی پرسشی را بر متن تحمیل نمی کنند. در هر مسئله ای ، دانسته هایی وجود داشته که موجب طرح پرسش برای فهم جدید می شود. این پیش فرض ها اشکال ندارد.

ب- پیش فرض های تطبیقی: در این مدل، پژوهشگر از ابتدا به دنبال تطبیق و به دنبال تحمیل معنا بر متن است و می خواهد امیال شخصی خویش را دخالت دهد. این پژوهش، جهت دار و غیر اخلاقی خواهد بود.

طرح پرسش: چه کنیم تا در دام تطبیق در پژوهش گرفتار نشویم؟

چه کنیم تا خواسته های شخصی در پژوهش نباشد؟ به تعبیری دیگر چرا دو نفر با وجود پیش فرش یکسان به پژوهش های متفاوت از یکدیگر دست می یابند؟

خلاصه ای از پاسخ استاد معظم ، علامه جوادی آملی:(البته پاسخ ایشان بر اساس پژوهش در متن مقدس قرآن است)

۱.پژوهشگر ، پیش فهم هایی دارد.

۲. با این پیش فرض ها ، ورود به متن پیدا می کند.

۳. از متن و منبع  تحقیقی طرح پرسش می کند.

۴. سکوت پژوهشگر و رهاساختن افکار خویش: از آنجا که قرآن بلیغ و روشن و ناطق است، پژوهشگر پس از طرح پرسش در اینجا باید سکوت کند و افکار خویش را رها سازد و در برابر پرسشی که مطرح نموده، اکنون فقط گوش بدهد تا پاسخ دریافت نماید.

۵. دریافت پاسخ

۶. باز اگر پرسش جدیدی برایش رخ داد ، پرسش را مطرح می کند و بدون موضع گیری و دخالت دادن امیال شخصی به دریافت پاسخ می پردازد و بدین ترتیب، پژوهش او، پژهشی اخلاقی خواهد بود.

۷. اما اگر پژوهشگر پس از طرح پرسش، سکوت نکند و به جای گوش دادن، خودش پاسخ سوال خویش را بدهد، تمایلات نفسانی اش را دخالت داده و تحقیق او جهت دار و ضد اخلاقی است.(مثل زمانی که ما از دوستمان سوال می پرسیم و به جای آن که او پاسخ دهد، خودمان پاسخ دهیم. این کار ضد اخلاقی است.)

  1. احترام به پژوهشگران سابق

با توجه به دانسته های پیشین، هیچ پژوهشی نیست که ناگهانی شکل بگیرد. تقدیر و تشکر از پژوهش ها و پژوهشگران گذشته وظیفه ماست.

  1.  شهامت در پژوهش

امام علی علیه السلام می فرماید: چون از کاری ترسیدی، خود را در آن بیفکن

در راه تحقیق نباید موانع را بزرگ جلوه دهیم. حتی با وجود امکانات اندک، توانایی های خود را کوچک نشماریم.

  1.  پرهیز از کتمان حق

پژوهشگر پس از رسیدن به حق ، نباید حقیقت را کتمان کند.

  1.  پژوهش گروهی

تا جایی که امکان پذیر است بهتر است پژوهش ها گروهی انجام شود. استحکام و دقیق تر بودن پژوهش های گروهی به مراتب بیشتر از پژوهش های فردی است.

  1.  پرهیز از انتحال

انتحال در لغت یعنی شعر دیگری. را به خود بستن، خود را به مذهبی بستن، و سرقت علمی

انتحال یعنی سرقت علمی؛ محقق با اخلاق هیچ گاه مطالب دیگران را به اسم خود منتشر نمی کند و حقوق فکری و معنوی دیگران را محترم می شمارد.

نمونه هایی از انتحال: نقل قول بدون منبع، استفاده از نتایج دیگران بدون ارجاع، تغییر دادن ساختار جمله دیگران، دزدی علمی غیر عمدی، سایه نویسی(شخصی دیگر برای دیگری بنویسد)

  1. نظم در پژوهش

یک تحقیق باید دارای ساختار مشخصی باشد تابه سرانجام برسد. برخی از مواردی که در ساختار پژوهش لازم است عبارتند از:  مسئله یابی، هدف تحقیق، پرسش ها فرضیه ها، طرح تحقیق، روش گردآوری مطالب و یادداشت برداری و دسته بندی یادداشت ها، روش تجزیه و تحلیل، نگارش مطالب، نتیجه گیری


حسین حاجی پور