دغدغه‌ها و یادداشت‌ها

اهمیت اخلاق پژوهش:

 اهمیت اصلی نظام آموزشی درهرجامعه پژوهشگری است. یکی از معیارهای ارزیابی موفقیت نظام های آموزشی تعداد پژوهشگران می باشد. رشد علمی هر جامعه مرهون پژوهشهای جدید و نو است. پیشرفت های مادی و معنوی جوامع اسلامی وابسته به پژوهش به آن جامعه انجام گرفته است.

برای رسیدن به حقیقت در پژوهش و هر جستجویی، باید یک سری اخلاقیات رعایت شود.

بایستگی های اخلاقی در پژوهش:

1. انگیزه الهی و خلوص نیت.

2. دخالت ندادن خواسته های شخصی و تمایلات نفسانی

برای رسیدن به حقیقت باید امیال شخصی و حب و بغض ها را کنار گذاشت تا به حقیقت رسید. حقیقت برای جوینده حقیقت، تلخ نیست. حقیقت برای کسی تلخ است که در جستجوها و پژوهش هایش خواسته های نفسانی را دخالت داده و چون می بیند حقیقت، چیزی غیر از امیال شخصی اوست، برایش تلخ است.

حل یک تعارض ظاهری:

از طرفی گفته می شود دخالت دادن خواسته های شخصی در تحقیق ممنوع است یعنی اگر کسب با دیدگاه از پیش تعیین شده به دنبال تحقیق برود، تحقیق او جهت دار خواهد بود و این کار اخلاقی  نیست. از طرفی دیگر گفته می شود تحقیق و پژوهش بدون افکار گذشته و پیش فهم اصلا امکان پذیر نیست. هیچ پژوهشی در خلا رخ نمی دهد. اموری باعث شده تا ذهن محقق در گیر شود و به دنبال تحقیق برود. همان امور پیش فرض ها و پیش فهم ها هستند. این تعارض و ناسازگاری ظاهری چگونه حل می شود؟

به عبارتی دیگر: از طرفی گفته می شود پیش فرض، ممنوع است، غیر اخلاقی است. از طرفی دیگر گفته می شود پیش فرض ها، انسان را به تحقیق واداشته است.

پاسخ: مسلم است که اندیشه های پیشین، پژوهشگر را به سمت تحقیق رهنمون ساخته است.. انسان دارای پیش فهم و انسان دارای دانسته های پیشین.، دغدغه دارد.

در واقع هر شخص پژوهشگری دارای پیش فرض و پیش فهم و دانسته های پیشین است، اما برای آن که به حقیقت دست یابد، باید به دو گونه پیش فرض توجه شود.

الف- پیش فرض استفهامی: این پیش فرض ها زمینه ساز طرح پرسش از متن هستند، ولی پرسشی را بر متن تحمیل نمی کنند. در هر مسئله ای ، دانسته هایی وجود داشته که موجب طرح پرسش برای فهم جدید می شود. این پیش فرض ها اشکال ندارد.

ب- پیش فرض های تطبیقی: در این مدل، پژوهشگر از ابتدا به دنبال تطبیق و به دنبال تحمیل معنا بر متن است و می خواهد امیال شخصی خویش را دخالت دهد. این پژوهش، جهت دار و غیر اخلاقی خواهد بود.

طرح پرسش: چه کنیم تا در دام تطبیق در پژوهش گرفتار نشویم؟

چه کنیم تا خواسته های شخصی در پژوهش نباشد؟ به تعبیری دیگر چرا دو نفر با وجود پیش فرش یکسان به پژوهش های متفاوت از یکدیگر دست می یابند؟

خلاصه ای از پاسخ استاد معظم ، علامه جوادی آملی:(البته پاسخ ایشان بر اساس پژوهش در متن مقدس قرآن است)

۱.پژوهشگر ، پیش فهم هایی دارد.

۲. با این پیش فرض ها ، ورود به متن پیدا می کند.

۳. از متن و منبع  تحقیقی طرح پرسش می کند.

۴. سکوت پژوهشگر و رهاساختن افکار خویش: از آنجا که قرآن بلیغ و روشن و ناطق است، پژوهشگر پس از طرح پرسش در اینجا باید سکوت کند و افکار خویش را رها سازد و در برابر پرسشی که مطرح نموده، اکنون فقط گوش بدهد تا پاسخ دریافت نماید.

۵. دریافت پاسخ

۶. باز اگر پرسش جدیدی برایش رخ داد ، پرسش را مطرح می کند و بدون موضع گیری و دخالت دادن امیال شخصی به دریافت پاسخ می پردازد و بدین ترتیب، پژوهش او، پژهشی اخلاقی خواهد بود.

۷. اما اگر پژوهشگر پس از طرح پرسش، سکوت نکند و به جای گوش دادن، خودش پاسخ سوال خویش را بدهد، تمایلات نفسانی اش را دخالت داده و تحقیق او جهت دار و ضد اخلاقی است.(مثل زمانی که ما از دوستمان سوال می پرسیم و به جای آن که او پاسخ دهد، خودمان پاسخ دهیم. این کار ضد اخلاقی است.)

1. احترام به پژوهشگران سابق

با توجه به دانسته های پیشین، هیچ پژوهشی نیست که ناگهانی شکل بگیرد. تقدیر و تشکر از پژوهش ها و پژوهشگران گذشته وظیفه ماست.

1.  شهامت در پژوهش

امام علی علیه السلام می فرماید: چون از کاری ترسیدی، خود را در آن بیفکن

در راه تحقیق نباید موانع را بزرگ جلوه دهیم. حتی با وجود امکانات اندک، توانایی های خود را کوچک نشماریم.

1.  پرهیز از کتمان حق

پژوهشگر پس از رسیدن به حق ، نباید حقیقت را کتمان کند.

1.  پژوهش گروهی

تا جایی که امکان پذیر است بهتر است پژوهش ها گروهی انجام شود. استحکام و دقیق تر بودن پژوهش های گروهی به مراتب بیشتر از پژوهش های فردی است.

1.  پرهیز از انتحال

انتحال در لغت یعنی شعر دیگری. را به خود بستن، خود را به مذهبی بستن، و سرقت علمی

انتحال یعنی سرقت علمی؛ محقق با اخلاق هیچ گاه مطالب دیگران را به اسم خود منتشر نمی کند و حقوق فکری و معنوی دیگران را محترم می شمارد.

نمونه هایی از انتحال: نقل قول بدون منبع، استفاده از نتایج دیگران بدون ارجاع، تغییر دادن ساختار جمله دیگران، دزدی علمی غیر عمدی، سایه نویسی(شخصی دیگر برای دیگری بنویسد)

1. نظم در پژوهش

یک تحقیق باید دارای ساختار مشخصی باشد تابه سرانجام برسد. برخی از مواردی که در ساختار پژوهش لازم است عبارتند از:  مسئله یابی، هدف تحقیق، پرسش ها فرضیه ها، طرح تحقیق، روش گردآوری مطالب و یادداشت برداری و دسته بندی یادداشت ها، روش تجزیه و تحلیل، نگارش مطالب، نتیجه گیری