آداب اخلاقی آموختن

 

1. انگیزه الهی = اخلاص

اخلاق در غرب بر مبنای رفتار(فعل) است که انسان موظف است بهترین رفتار را انجام دهد که به آن حسن فعلی می گویند.، اما آموزه های اسلامی یاد می دهند که در انجام یک رفتار اخلاقی، هم فعل و رفتار باید مطلوب و پسندیده باشد (حسن فعلی) و هم باید انگیزه شخص مثبت و ارزشی و مطلوب باشد.(حسن فاعلی)

در اسلام برای ارزش گذاری اخلاقی یک کار، وجود دو عنصر، ضروری است:

١- حسن فعلی = خوب بودن کار

 ٢- حسن فاعلی = نیت خوب داشتن درانجام کار

حتی چه بسا انگیزه انسان مهم تر از فعل و رفتارش باشد. امام صادق علیه السلام می فرماید: نیه المومن خیر من عمله؛ نیت مومن از عملش بهتر است. البته منظور از نیت و انگیزه، لفظ و گقتن الفاظ نیست، بلکه هدف از انجام کار منظور است. کار اخلاقی و ارزشمند از دیدگاه اسلام کاری است که صرفاً برای رضایت

 خداوند انجام گرفته باشد.

1. استاد شایسته

 در تأثیر استاد و نوع ارزش ها و نگرش ها و جهان بینی او در شاگردان، جای هیچ تردیدی نیست. اما استاد شایسته کسی است که از تکبر به تواضع دعوت می کند، از حیله گری به خیرخواهی فرا می خواند، و از جهل به علم می کشاند.

1.  رعایت اولویت ها

یک دانشجو علاوه بر دانش اندوزی،  ممکن است مسئولیت های دیگری هم داشته باشد. اما مهمترین وظیفه دانشجویان، تحصیل علم است ؛ آن هم علومی که برای خود و جامعه مفید است؛ علمی که در جهت خوشبختی حقیقی باشد.

1. خوب گوش دادن

به تعبیر امام علی علیه السلام، زمانی که نزد دانشمندی نشستیم، بر شنیدن،  نسبت به گفتن حریص تر باشیم.

دقت لازم در سخنان گوینده،  بردباری و شکیبایی، و عدم احساس خستگی از جمله مهم ترین اخلاقیات خوب گوش دادن است.

1.  پرسش گری

پرسش و پرسش گری اگر به منظور کشف حقیقت و فهم واقعیت باشد، از فضایل اخلاقی به حساب می آید.

 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسش را به عنوان کلید خزاین و گنجینه های دانش معرفی می کند و  امام صادق علیه السلام نیز پرهیز از سئوال را موجب هلاکت یک قوم بر می شمارد.

نکته مهم: پرسش و پرسش گری دارای ارزش ذاتی نیست، بلکه زمانی دارای ارزش است که به منظور کشف حقیقت باشد. پرسشی که برای شبهه افکنی باشد، یا برای مچ گیری باشد، یا برای اظهار فضل باشد، یا برای آزار دیگران باشد، نه تنها جزو فضایل اخلاقی نیست، بلکه در دایره رذایل اخلاقی خواهد بود. امام علی علیه السلام می فرماید: برای دانستن بپرس نه برای آزار دادن.

1. نگارش مطالب

 اما صادق علیه السلام: دانش را بنگارید، چرا که شما بدون نگارش نمی توانید آن را حفظ کنید.

1.  تواضع در برابر استاد

 امام سجاد علیه السلام می فرماید: حق کسی که به تو علم می آموزد، این است که او را بزرگ بداری و احترام مجلسش را نگه داری.

در واقع اگر شخص استاد برای شما محترم نباشد، به واسطه ارج نهادن به علم و ارزشمندی دانش، احترام استاد واجب است.

نکته بسیار مهم: خودشناسی مقدم بر همه دانش هاست؛ زیرا برای انسان خسران بزرگی است که جوهر مسائل بیرونی را بداند و دائماً به مطالعه و آزمایش بپردازد اما از سیر نفسی و اندیشه در امور درونی خود غافل باشد. خودشناسی= علم نفس (من عرف نفسه فقد عرف ربه)

موانع دستیابی به علم حقیقی

موانع دستیابی به علم حقیقی:

1. پیروی از حدس و گمان

علم آموزی بر مبنای فهم و اندیشه درست شکل می گیرد و رشد می یابد. یکی از لغزشگاه های فهم و اندیشه درست آن است که انسان به جای پیروی از یقین، به گمان و حدس، بسنده کند.. به همین جهت قرآن می فرماید:  ولا تقف ما لیس لک به علم (اسراء، 36) و از چیزی که به آن علم نداری، پیروی نکن.

۲. تقلید کورکورانه

یکی از موانع بزرگ در جهت دستیابی به علم، آن است که تفکرمان در دست دیگران باشد و بدون چون و چرا از آنها تقلید کنیم. مثلا بگوییم چون اکثریت چنین مطلبی را قبول دارند، ما هم می پذیریم. در صورتی که شاید اکثریت در یک جمعی به راه اشتباهی رفته باشند!

تقلید دو گونه است:

الف: تقلید مذموم / ناپسند / نکوهیده: تقلیدی که بر گمراهی انسان بیفزاید.

 ب: تقلید ممدوح / پسندیده : تقلیدی که عقل و فطرت انسان بر آن حکم می کند. این تقلید یعنی مراجعه به متخصص.

۳.شتابزدگی

صرف فراهم آمدن اطلاعاتی اندک درباره یک موضوع، و اظهار نظر شتابزده، از لغزش گاه های اندیشه و موانع علم آموزی است. امام علی علیه السلام می فرماید: از شتاب زدگی بپرهیز؛ زیرا شتاب زدگی در کارها موجب می شود که انسان به هدف نرسد.

۴. تمایلات نفسانی

هدف از تحصیل علم، رسیدن به حقیقت  است. خرد آدمی زمانی به حقیقت می رسد، که  گرد و غبار هوای نفسانی را از دیدگان اندیشه و درون خود پاک کند. حب و بغض ها، جهت گیری های تعصب آمیز، و خودبزرگ بینی انسان را از رسیدن به حقیقت باز می دارد. در این زمینه می توان به فصل اخلاق پژوهش، بحث پیش فرض های استفهامی و تطبیقی مراجعه نمود.

علم؛ مطلوبت ذاتی دارد یا خیر؟!

پرسش: آیا  علم آموزی به تنهایی، مطلوبیت ذاتى دارد؟ آیا به صرف عالم‏شدن، سعادت حقیقى انسان تأمین مى‏شود؟

پاسخ: در کنار علم آموزی باید آداب علم آموزی رعایت شود و زمانی که اخلاقیات علم اموزی درون انسان نهادینه شد، آن گاه علم ارزشمند است و باعث رشد انسان می شود.

تقوا، یکی از مهم ترین اخلاقیات علم آموزی است

دو بال پیشرفت وجودی انسان: دانش و پارسایی(علم و تقوا)

در قرآن کریم تصریح شده است که اگر پارسایى باشد، قدرت تشخیص حق از باطل داده خواهد شد: إنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً. تقوا سبب مى‏شود فطرت انسان به پاکى و زلالى نخستین خود بازگردد تا علاوه بر بهره‏مندى بیشتر از بینش و بصیرت، به آسانى بتواند بدون دخالت هواهاى نفسانى، حقایق را پذیرفته، به دانش‏هاى سودمند و اندیشه‏هاى درست دست یابد. اگر عقل بخواهد درک و شناختى صحیح داشته باشد، باید پارسایى پیشه سازد و از بند تمایلات نفسانى رهایى یابد.

پرسش: علم بدون پارسایی چه پیامدی دارد؟

اگر چه علم آموزی ارزش بسیار والایی دارد، در عین حال فقط با پارسایی و اخلاقیات، سعادت را نصیب ما می کند و گر نه چه بسا انسان های دانشمند و زیرکی که هم به خویشتن و هم به جامعه آسیب وارد نموده اند. دانش بدون پارسایی، سبب تربیت انسان های دانشمند و زیرکی خواهد شد که در جهت مظامع دنیوی خویش تلاش خواهند کرد. در حکمت 139 نهج البلاغه، امام علی علیه السلام تیزهوشانی که علم و دین را ابزار فریب قرار می دهند، مورد مذمت و نکوهش قرار می دهد.

علم دینی چیست؟ (قلمرو علوم اسلامی)

پرسش: علم دینی چیست؟ (قلمرو علوم اسلامی)

دیدگاه اول: علوم اسلامی یعنی علومی که از تفسیر و تبیین کتاب و سنت به دست می آید. مثل همه معارف قرآن و حدیث و تفسیر و تبیین آنها، فقه ، کلام و...

دیدگاه دوم:   به علاوه دیدگاه بالا، علوم اسلامی یعنی علومی که با هدف تبیین و تفسیر کتاب و سنت تدوین شده است. مثل اصول فقه، علوم قرآن ، ادبیات، منطق، فلسفه، هرمنوتیک، و...

دیدگاه سوم:  علوم اسلامی، علومی هستند که در جامعه اسلامی ایجاد شده و رشد یافته اند. مثل قرآن، حدیث، فقه، کلام، فلسفه اسلامی، اصول فقه، طب، ریاضیات، نجوم، و...

دیدگاه چهارم: (دیدگاه شهید مطهری) هر گونه علمی که برای جامعه اسلامی مفید و لازم باشد.« جامعیت و خاتمیت اسلام اقتضا می کند که هر علم مفید و نافعی را که برای جامعه اسلامی لازم و ضروری است، علم دینی بخوانیم.» (ده گفتار، ص146)

دیدگاه پنجم: (دیدگاه استاد جوادی آملی)  علم دینی، علمی است که تفسیر قول و فعل خداوند متعال باشد:« اگر تفسیر قول خدا، علم اسلامی را به دست می دهد، تفسیر فعل خدا نیز علمی اسلامی محسوب می شود.» گفته می شود طبق دیدگاه ایشان، علم الحادی(علم غیر دینی) نداریم. اما عالم و دانشمند ملحد و غیر دینی داریم.

دیدگاه ششم: همه علومی که به انگیزه دینی تدوین شده اند.

اخلاق دانشجویی

 

اهمیت و ضرورت‏:

1. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله، وقتى دو گروه را در مسجد مشاهده کردند، که گروهى مشغول

عبادت بودند و گروهى مشغول مذاکره و مباحثه علمى، رفتن به نزد گروه دوم را بر پیوستن به جمع عبادت‏کنندگان ترجیح داده و در توجیه این رفتار خود فرمودند: بالتَّعلیمِ أُرسِلْتُ ؛ من براى تعلیم فرستاده شده‏ام.

1. اطلُبوا العلمَ من المَهدِ الى اللَّحد؛ زگهواره تا گور دانش بجوى. محدودیت زمانى برداشته شده است.

2. اطلبُوا العلمَ و لو بالصِّین؛ دانش را بیاموزید؛هرچند در چین‏ باشد. محدودیت مکانی برداشته شده است.

   طبق فرمایش پیامبر باید علم را آموخت. قطعا منظور پیامبر علم دینی بوده است.