قاطعیت در ادعا!

این مطلب نظر شخصی است، اما با تأمل ارائه می شود. تا چند سال پیش که جسته و گریخته فلسفه می خواندم، به مرور زمان یک مطلب علمی برایم مبنا و اصل واقع شد، به گونه ای که غیر آن را به طور قاطع خلاف واقع می دیدم. سالیانی گذشت. در محضر استادی تلمذ کردم که خلاف آن مبنا و خلاف مبانی وابسته اش را معتقد بود. مانند سایر رفقا با دلایل گوناگون در پی اثبات ادعای حک شده فکری خویش بودم. درعین حال با استناد به آیات بینات قرآنی از طرف استاد، واقع جلوه ای دیگر داشت. مدت ها گذشت و کنجکاوی و جست و جوگری مرا به کاوش واداشت. اکنون نه به طورقاطع به این رهنمون شده ام که قاطعیت ابتدایی ام به خاطر آگاهی اندک و محدود بوده. البته کنکاش همچنان مداوم است...
کاش قبل ادعاها کمی بیندیشیم و قطعیت و جزم را درهر موردی مدعی نشویم.

اصالت فرد یا جامعه؟

پرسش از اصالت فردیاجامعه، پرسشی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان قرارگرفته و واکاوی پیرامونی اش در دهه های اخیر تبلور بیشتری یافته است. استفهام فوق در علوم مختلفی مطرح بوده، تحلیل های گوناگونش عرصه های جدیدی فراروی صاحب نظران گشوده است.
تحلیل مسئله در اندیشه ها، منش ها و افعال اخلاقی نیز دیدگاه های کاملا متفاوتی را موجب می شود. نظریه های وظیفه گروی، غایت گروی خودگرا، دیگرگرا و سودگرا جدای از ساختار مباحث مطروحه در پاسخ به پرسش مذکور، رویکردهای متفاوتی خواهند داشت.در عین حال فهم و تعیین نوع اصالت که خود بسی دشوار است، در ارزیابی هریک از مکاتب بسیاربسیار راهگشاست.
اهمیت فوق العاده مسئله هرپژوهشگری را به مطالعاتی عمیق و پر دامنه رهنمون می سازد تا به سهولت در تعیین ملاگ گام برندارد.

مدعی طعنه زن

شخصی از امیرمومنان درخواست موعظه نمود، امام مواعظی مطرح فرمود که چنین کنش ها واکنش ها و منش هایی نداشته باش. یکی ازآن موارد نکوهیده این است که ازگناه دیگران می ترسد ولی خود را فراموش کرده.بر اعمال دیگران نگران است و پیوسته به آنها به شیوه های گوناگون تذکر می دهد، اما در پی محاسبه اعمال خویش نیست. به دیگران طعنه می زند، اما از خود غافل است. همیشه اعمال منفی دیگران جلو چشمانش قرار می گیرد، در عین حال به رفتارهای شایسته خویش می بالد. به قول معروف: کور خود است و بینای دیگران. امام علی علیه السلام از داشتن چنین خو و رفتاری برحذر می دارد(حکمت142نهج البلاغه دشتی) امام می فرماید:به خاطرخودت به حساب خودت برس.دیگران حسابرسی غیر از تو دارند.(خطبه 213فیض،ص703)
البته مقام امربه معروف مقامی دیگر است و با طعن و عیب جویی کاملا متفاوت.

تفکیک تقوا یا تقوای مطلق؟!

ملکه یا فضیلت تقوا جایگاهی والا درصفات اخلاق اسلامی دارد و نیرویی محرک و البته بازدارنده نسبت به بسیاری از رفتارهاست و حتی در جهت تقویت برخی دیگر از فضایل نفسانی و ترک رذایل درونی، نقشی محوری دارد. اکنون پرسش آن است که آیا تقوای مورد نظر آموزه های دینی، اصطلاحی مطلق است و نمی توان آن را جزئی معرفی کرد یا این که تفکیک آن جایز و بلکه سزاوار است که گفته شود:تقوای اجتماعی، تقوای سیاسی، تقوای اقتصادی و...؟
فرض دوم چنین مطلبی را تقویت می کند که ممکن است شخصی تقوای سیاسی داشته باشد، اما تقوای اقتصادی نداشته باشد. اما فرض اول چنین مطلبی را تقویت می کند که اگر کسی تقوا پیشه کند، تاثیرات آن تمام افکار و اعمال او را پوشش خواهد داد. اتخاذ هرکدام از دو احتمال، تاثیرات خاص خود را دارد.

فرار از روزمرگی ها

چه بسا اتفاق می افتد که شبانه روز تکراری و به اصطلاح انسان گرفتار "روزمرگی" می شود.تکراری شدن آفتی است که انسان ها را به مرور تا وادی افسردگی و نا امیدی می کشاند.
به راستی راه حل چیست؟چه بایدکرد تا در دام روزمرگی نیفتاد؟از منظر اخلاق اسلامی راه حلی پیشنهاد می شود که نه تنها در جنبه های معمول زندگی کارآمد و اثربخش است، بلکه درجهت کمال انسان نیز فوق العاده مفید است. در اخلاق اسلامی بر دو جنبه عمل و عامل به طور هم زمان تاکید می شود، ازاین رو با وجود تکراری به نظر رسیدن برخی افعال درطول زندگی،انگیزه فاعل و به تعبیری نیت وی می تواند فعل تکراری را در هر مرتبه تازه و تکرارناشدنی نماید و او را از افتادن در دام نا امیدی ها نجات دهد.
اگرچه هرگونه انگیزه ای امکان فرار از چنین تنگنایی را برای انسان فراهم می کند، ولی بهترین راه قصد قربت به خداست. انسان اگر بداند اعمالش با قصدتقرب یک گام او را به سعادت،کمال و قرب به خدا نزدیک تر می گرداند، پیوسته امیدوارتر و بانشاط تر مسیر هر روزش را طی می کند.