ترسیمی کلی از مراحل حضور شیطان بر وجود انسان
از زمانی که شیطان بر نفوس و دلهای آدمیان نفوذ پیدا می‌کند تا زمانی که جامعه را به فساد می‌کشاند،مراحلی طی می‌شود و شیطان هم این مراحل را برنامه‌ریزی و طراحی کرده، سپس با کمک لشکریان و یاورانش، برنامه‌هایش را عملیاتی می‌نماید تا فساد بر روی زمین ترویج گردد.
اگر فرزندان آدم به این مراحل آشنایی داشته باشند، خود علم و آگاهی در کنار عمل به تکالیف، جلوی نفوذ بسیاری از وسوسه‌های شیطانی را خواهد گرفت. از آنجا که تنها اولیای الهی به طراحی‌های پیچیده ابلیس آگاهند، امام علی علیه السلام در خطبه 16 نهج البلاغه انسان‌ها را از چنین طراحی پیچیده‌ای مطلع می سازد تا مبادا در دام برنامه هولناک و مهلک شیطان گرفتار شوند.
مرحله اول طراحی شیطان، مربوط به خود انسان‌هاست. شیطان زمانی انسان را وسوسه می‌کند که راه نفوذی در او بیابد. به عبارت روشن‌تر، شیطان زمانی وسوسه می‌کند که بستر وسوسه برایش فراهم باشد. خود فرزندان آدم با افکار آلوده و اعمال قبیح بستر وسوسه‌های متعدد شیطانی را فراهم می‌آورند و در نتیجه شیطان با طراحی‌های عجیب و غریب گناه، چنین انسان‌هایی را وارد بازی گناهکاران می‌نماید. سپس آن قدر غرق در گناه می‌شوند که هم خودشان شیطان هستند و هم این که وسیله و سبب انجام گناهان مورد نظر شیطان می‌گردند. در واقع آنها در انجام فساد بر روی زمین،شریک شیطان هستند.
هنگامی که یک انسان به چنین مرحله‌ای سقوط کرد، شیطان از بابت امنیت خود در وجود او احساس آسودگی می کند؛ بنابراین به زاد و ولد در وجود آنها می پردازد، کنایه از این که وجود چنین آدم شیطان صفتی، منشأ پیدایش شیاطین دیگر گشته و محل پرورش آنها می‌گردد.
بهترین و آماده‌ترین ابزار شیطان در سوء استفاده از مرکب وجودی انسان‌های گنهکاری که فاسد، فاسق و مفسد هستند، چشم و زبان آنها می باشد و از آنجا که آنها تمام وجود خویش را با گناهان فراوان در اختیار شیطان قرار داده‌اند، شیطان با سوء استفاده از این دو ابزار چشم و زبانشان، آنها را تا مرحله تباهی و گمراهی می‌کشاند و سپس توسط ایشان به رواج و گسترش فساد بر روی زمین می‌پردازد.
نکته قابل تأمل آن است که با آن همه گفتار باطل و فسادانگیزی که چنین آدم‌هایی داشته‌اند، نه تنها احساس گناه نمی‌کنند، بلکه به جهت آن که شیطان گفتارشان را برایشان زینت داده و آراسته است، آنها سخنان خویش را زیبا هم می‌پندارند!