امام علی (علیه السلام):
اُذْکُرُوا
انْقِطاعَ الْلَّذَّاتِ وَبَقاءَ التَّبِعاتِ.
سر آمدن خوشى‌ها
و بر جاى ماندن پیامدهاى ناگوار آنها را همواره یاد کنید.
Remember, (when committing sin), that pleasures are fleeting while the consequences remain.
نهج البلاغه، کلمات قصار 433
گاه برخی به صرف
این که سخنی حکمت آمیز در نهج البلاغه می بینند، سریع حکمی اخلاقی صادر کرده،نسبت
به فضای صدور فرموده امام علی علیه السلام و مقدمه و موخره سخن ناملاحظه
مندند.درحالی که تفکیک ارزش های اخلاقی از غیر اخلاقی لازم است.به عنوان مثال
دریکی از سخنان حضرت امیر علیه السلام آمده است:قله العیال احد الیسارین یعنی کمی
فرزندان یکی از دو راحتی است.
اگر فرمایش حضرت، بدون توجه به اصل سخنرانی ایشان (که اصل سخنرانی در نهج البلاغه
نیامده)لحاظ شود، امکان داردفرزند کمتر، زندگی بهتر نتیجه گیری شود، در حالی که
ظاهرا چنین مبنایی با سیره و سایر سخنان امام منافات پیدامی کند.به نظر می رسد این
جمله امام به جنبه روان شناختی و زیستی انسان توجه دارد، نه ارزش گذاری.البته به
طورحتم قبل و بعد جمله باید لحاظ شود.
شخصی از امیرمومنان درخواست موعظه نمود، امام
مواعظی مطرح فرمود که چنین کنش ها واکنش ها و منش هایی نداشته باش. یکی ازآن موارد
نکوهیده این است که ازگناه دیگران می ترسد ولی خود را فراموش کرده.بر اعمال دیگران
نگران است و پیوسته به آنها به شیوه های گوناگون تذکر می دهد، اما در پی محاسبه
اعمال خویش نیست. به دیگران طعنه می زند، اما از خود غافل است. همیشه اعمال منفی
دیگران جلو چشمانش قرار می گیرد، در عین حال به رفتارهای شایسته خویش می بالد. به
قول معروف: کور خود است و بینای دیگران. امام علی علیه السلام از داشتن چنین خو و
رفتاری برحذر می دارد(حکمت142نهج البلاغه دشتی) امام می فرماید:به خاطرخودت به
حساب خودت برس.دیگران حسابرسی غیر از تو دارند.(خطبه 213فیض،ص703)
البته مقام امربه معروف مقامی دیگر است و با طعن و عیب جویی کاملا متفاوت.
در تبلیغات امروزی، بر این نکته بسیار تاکید
می شود که آن تبلیغی بسیار تاثیرگذار بوده که خود پیام گیرنده به عنوان پیام رسان
به آگاهی بخشی اقدام کند.
شیوه امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از شیوه های تبلیغی چنین پتانسیل و
ظرفیتی را داراست که همه مردم به عنوان مبلغ دین باشند.
البته این اثرگذاری در صورتی است که آمران به معروف و ناهیان از منکر به کلام امام علی علیه السلام توجه داشته باشند که فرمود: أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّکُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُکُمْ إِلَیْهَا وَ لَا أَنْهَاکُمْ عَنْ مَعْصِیَةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَکُمْ عَنْهَا [1][1]؛ ای مردم به خدا قسم شما را به طاعتی ترغیب نمی نمایم جز این که خودم به عمل به آن از شما پیشی می گیرم و از گناهی باز نمی دارم مگر این که قبل از شما از آن باز می ایستم.
خطبه چهارم نهج البلاغه پس از جنگ جمل و زمانی که طلحه و زبیر به قتل رسیدند، ایراد شد. در این خطبه، ضمن تبیین جایگاه والای امامت، به این مطلب اشاره می شود که مردم در جاهلیت و تاریکی‌های ظمانی به سر می‌بردند و نور هدایت پیامبر و راه مستقیم امامت، نجات‌بخش مردم گردید؛ با چنین نور هدایتی کسانی که با اختیار خویشتن، خود را از آن محروم می‌سازند و به بیراهه‌ها قدم می‌گذارند، قابل نکوهش هستند. امام درباره طلحه و زبیر به انتظار مکر و حیله از سوی آنها اشاره می‌کند و تأکید می نماید فقط اسلام ظاهری آنها مانع می‌شد تا حضرت درباره آنها سکوت کند، اما از آنجا که مکر خویش را علنی کردند، امام نسبت به آنها افشاگری می‌کند و با قاطعیت تمام می‌گوید کسانی که از راه ولایت امام جدا گردند،هلاکت و نابودی‌شان حتمی است. در انتهای خطبه به مبارزه علنی و تقابل حق و باطل اشاره شده است.